Παθήσεις: Σπονδυλική Στήλη!
ΠΑΘΗΣΕΙΣ
ΣΠΟΝΔΥΛΙΚΗ ΣΤΗΛΗ
Μερικά στοιχεία για την οσφυαλγία/αυχεναλγία και το ριζιτικό πόνο (πχ ισχιαλγία)
Ο σχετιζόμενος με την σπονδυλική στήλη, χρόνιος πόνος αποτελεί ένα μεγάλο και δυσεπίλυτο πρόβλημα στις σύγχρονες ανθρώπινες κοινωνίες. Το 60-80% των συνανθρώπων μας θα βιώσει επανειλημμένα επεισόδια οσφυαλγίας σε κάποια στιγμή της ζωής τους, ενώ το 10% εξ αυτών θα βιώσει έντονο χρόνιο πόνο στη μέση, δηλαδή πόνο για τουλάχιστον 3 μήνες.
Τούτο σχετίζεται με τη μεγάλη ποικιλομορφία των αιτίων που εμπλέκονται στην εμφάνιση του χρονίου πόνου στην παθολογία της σπονδυλικής στήλης. Το κυρίαρχο πρόβλημα παραμένει χωρίς αμφιβολία η γήρανση και εκφύλιση του μεσοσπονδύλιου δίσκου, με αποτέλεσμα την πυροδότηση ενός φαύλου κύκλου εκφύλισης και στα υπόλοιπα στοιχεία της σπονδυλικής στήλης (μύες, σύνδεσμοι, επικουρικές ζυγο-αποφυσιακές αρθρώσεις – facets). Αυτός ο φαύλος κύκλος προκαλεί και την κύρια πηγή του μυο-σκελετικού πόνου στην περιοχή της σπονδυλικής στήλης (αυχεναλγία/οσφυαλγία/σπανιότατα θωρακαλγία). Η ταλαιπωρία των μυϊκών και συνδεσμικών στοιχείων οδηγεί στην εμφάνιση επεισοδίων έντονου μυϊκού σπασμού («λουμπάγκο»), η οποία μπορεί να έχει συχνά καλοήθη πορεία με χρήση συντηρητικών μέσων πχ ήπια ανάπαυση, φαρμακευτική αγωγή και κυρίως φυσικοθεραπεία. Ο δισκογενής πόνος και ο πόνος από την εκφύλιση των facets είναι σαφώς πολύ πιο πολύπλοκες διαδικασίες και δεν μπορούν να διαχειριστούν εύκολα με τα συνήθη μέσα, όπως περιεγράφησαν παραπάνω και για αυτό θα επανέλθουμε σε ειδική καταχώρηση.
Η φυσική πορεία της νόσου του δίσκου οδηγεί τελικά στην κήλη του μεσοσπονδυλίου δίσκου, με συνέπεια την ανάπτυξη φλεγμονής σχετιζόμενης τόσο με τη μηχανική πίεση επί των ευγενών δομών (νωτιαίου μυελού, νευρικών ριζών), αλλά και με τις βιο-χημικές αντιδράσεις ως συνέπεια της εξώθησης/προβολής δισκικού ιστού εκτός της φυσιολογικής του θέσης και της έκθεσης των ευγενών δομών στην ερεθιστική δράση του δισκικού ιστού. Η φλεγμονή αυτή προκαλεί και τα νευρογενή συμπτώματα της παθολογίας της ΣΣ υπό τη μορφή ριζιτικών ενοχλημάτων πχ ισχιαλγία. Συνήθως η συμπτωματολογία δεν είναι μεμονωμένη, αλλά, ειδικά στις χρόνιες και επιπεπλεγμένες περιπτώσεις ασθενών, αποτελούν συνδυασμό ριζιτικών ενοχλημάτων και αμιγούς μυο-σκελετικού πόνου, όπως πχ η λεγόμενη οφυο-ισχιαλγία, όπου τα συμπτώματα αποτελούν συνδυασμό ισχιαλγίας (δηλ ριζιτικών/νευροπαθητικών συμπτωμάτων) και οσφυαλγίας (αμιγούς μυο-σκελετικού πόνου).
Θεραπευτικές προσεγγίσεις στην παθολογία της Σπονδυλικής στήλης
Το κυρίαρχο πρόβλημα παραμένει χωρίς αμφιβολία η γήρανση και εκφύλιση του μεσοσπονδύλιου δίσκου, με αποτέλεσμα την πυροδότηση ενός φαύλου κύκλου εκφύλισης και στα υπόλοιπα στοιχεία της σπονδυλικής στήλης (μύες, σύνδεσμοι, επικουρικές ζυγο-αποφυσιακές αρθρώσεις – facets). Αυτός ο φαύλος κύκλος προκαλεί και την κύρια πηγή του μυο-σκελετικού πόνου στην περιοχή της σπονδυλικής στήλης (αυχεναλγία/οσφυαλγία).
Στην περίπτωση των facets η μόνη ουσιαστικά θεραπεία είναι η έγχυση κορτικοειδών και τοπικού αναισθητικού υπό ακτινοσκόπηση ή αξονικό τομογράφο, η οποία είναι μία αμιγώς συμπτωματική αγωγή με βραχυχρόνια αποτελέσματα (συνήθως 2-4 μήνες), ενώ μεσοπρόθεσμα (σε βάθος 1-2 ετών) η εκφυλιστική αρθρίτιδα επιδεινώνεται λόγω της επίδρασης των κορτικοειδών στον αρθρικό χόνδρο της άρθρωσης (επιδείνωση μικρο-διαβρώσεων). Στην περίπτωση του δισκογενούς πόνου δεν υπάρχει καμμία ισχυρά τεκμηριωμένη θεραπεία, ενώ, όταν τα συμπτώματα, τόσο του δισκογενούς πόνου όσο και του, δευτερογενούς συνήθως, πόνου από τα facets, γίνουν εξαιρετικά επίμονα και βασανιστικά, η τελική λύση είναι είτε η αντικατάσταση του δίσκου (αρθροπλαστική δίσκου) χαρακτηριζόμενη από πολύ μέτρια αποτελέσματα και συνακόλουθα χαμηλή δημοφιλία μεταξύ των χειρουργών είτε η σπονδυλοδεσία, δηλαδή μία επέμβαση αρθρόδεσης (δηλαδή κατάργησης της κινητικότητος με επαγωγή οστικής γέφυρας στην περιοχή του πλήρως εξαιρεθέντος δίσκου) του συγκεκριμένου επιπέδου της ΣΣ.
Στην αντιμετώπιση της κήλης του μεσοσπονδυλίου δίσκου (ΚΜΔ) ισχυρό ρόλο μπορεί να έχει η χειρουργική θεραπεία υπό τη μορφή συνήθως της αποσυμπίεσης/δισκεκτομής. Η επέμβαση αυτή μπορεί να θεραπεύσει σε σημαντικό βαθμό τα συμπτώματα που σχετίζονται με την πίεση επί των ευγενών νευρικών δομών, αλλά δεν έχει καμμία ουσιαστική συμβολή στην αντιμετώπιση του αμιγώς μυο-σκελετικού πόνου της οσφυαλγίας/αυχεναλγίας. Πέραν αυτού, η μεν αποσυμπίεση οφείλει να γίνεται με πολλή φειδώ, ώστε να αποφεύγεται η εμφάνιση ιατρογενούς αστάθειας στη ΣΣ, η δε δισκεκτομή έχει αποδειχθεί ότι επιταχύνει τη διαδικασία της εκφύλισης του δίσκου, άρα περικλείει το σπέρμα της διαιώνισης του προ-αναφερθέντα φαύλου κύκλου και της υποτροπής της ΚΜΔ. Σε περίπτωση επανειλημμένων υποτροπών της ΚΜΔ, η μόνη λύση είναι συχνά η σπονδυλοδεσία. Προφανώς η σπονδυλοδεσία είναι το θεραπευτικό μέσο εκλογής στις περιπτώσεις αστάθειας της ΣΣ (είτε ιατρογενώς ως αποτέλεσμα πολλαπλών αποσυμπιέσεων είτε συγγενώς-ιδιοπαθώς λόγω σπονδυλο-ολίσθησης/σπονδυλό-λυσης).
Ειδικές εφαρμογές της Αναγεννητικής Ιατρικής στην παθολογία της Σπονδυλικής Στήλης.
Η σπονδυλοδεσία είναι δημοφιλής μεταξύ των χειρουργών λόγω της ανυπαρξίας ουσιαστικά πειστικής εναλλακτικής λύσης στην περίπτωση της βαρείας εκφύλισης των δομών της ΣΣ, δεν παύει όμως να είναι μία προβληματική λύση που σχετίζεται με σημαντική μεταβολή της κινηματικής της ΣΣ, με απώτερο αποτέλεσμα την αρνητική επίδραση επί των γειτονικών επιπέδων της ΣΣ και την εκφύλιση και των γειτονικών επιπέδων. Με αυτόν τον τρόπο ο φαύλος κύκλος μπορεί να ανατροφοδοτηθεί επ’ αόριστον, με συνέπεια μία αρχική σπονδυλοδεσία ενός ή δύο επιπέδων να οδηγήσει σε αλλεπάλληλα χειρουργεία και στην επέκταση της σπονδυλοδεσίας (άρα δηλαδή της κατάργησης της κινητικότητος) σε εκτεταμένα τμήματα της ΣΣ. Επίσης, δε θα πρέπει να μας διαφεύγει ότι αυτός ο φαύλος κύκλος των αλλεπάλληλων χειρουργείων σχετίζεται με αυτό που έχει ονομαστεί «Σύνδρομο αποτυχημένης επέμβασης στη Σπονδυλική Στήλη» ( Failed Back Surgery Syndrome-FBSS), δηλαδή το χρόνιο πόνο μετά από μία επέμβαση στη Σπονδυλική στήλη, ο οποίος είναι σημαντικά χειρότερος από τον χρόνιο πόνο που χαρακτηρίζει άλλα νοσήματα του μυο-σκελετικού, όπως η οστεοαρθρίτιδα, η ρευματοειδής αρθρίτιδα, η ινο-μυαλγία. Αξίζει να σημειωθεί ότι το FBSS χαρακτηρίζεται από συνεχώς επιδεινούμενη έκβαση των χειρουργείων και ικανοποίηση των ασθενών. Πιο αναλυτικά, η ικανοποίηση των ασθενών μετά από μία πρώτη χειρουργική επέμβαση στη ΣΣ μπορεί να ξεπεράσει και το 50%, αλλά στο δεύτερο το ποσοστό δε θα ξεπεράσει το 30%, στο τρίτο το 15% και στο τέταρτο μετα βίας το 5%. Για αυτό χρησιμοποιείται εναλλακτικά και ο όρος «μετεγχειρητικό σύνδρομο της σπονδυλικής στήλης» (post-surgery spine syndrome).
Από όλα όσα ήδη αναφέρθηκαν, είναι μάλλον προφανής και αναπόφευκτη η εξαγωγή του συμπεράσματος ότι οι θεραπευτικές μας προσεγγίσεις στην παθολογία της ΣΣ είναι αρκετά περιορισμένες και χαρακτηρίζονται από προβληματική μακροχρόνια (ενίοτε και βραχυχρόνια) αποτελεσματικότητα. Παράλληλα το κόστος των χειρουργικών επεμβάσεων είναι πολύ σημαντικό, ενώ οι επιπλοκές δεν είναι διόλου αμελητέες: πλην των πιθανών επανεπεμβάσεων όπως ήδη αναφέρθηκαν, οι νευρολογικές επιπλοκές είναι εξαιρετικά σημαντικές για την ποιότητα ζωής, αλλά και την παραγωγικότητα των ασθενών αυτών. Δεν προκαλεί λοιπόν εντύπωση το γεγονός ότι η Αναγεννητική Ιατρική σε συνδυασμό με την Βιο-ιατρική μηχανική/ιστομηχανική (bio-medical/tissue engineering) έχουν στρέψει το ενδιαφέρον τους στην παθολογία της ΣΣ. Η εστίαση της μεγάλης αυτής προσπάθειας έχει γίνει αφ’ ενός στη μελέτη των μηχανισμών γήρανσης αφ’ ετέρου στην ανεύρεση νέων εργαλείων θεραπευτικής αντιμετώπισης της διαδικασίας εκφύλισης του μεσοσπονδυλίου δίσκου, αλλά και των συνοδών προβλημάτων όπως η εκφύλιση των facets.
Η Αναγεννητική Ιατρική στην παθολογία της ΣΣ έχει ένα διττό στόχο: αφ’ ενός την προσπάθεια αναγέννησης των κρίσιμων δομών της ΣΣ (κυρίαρχα του μεσοσπονδύλιου δίσκου) αφ΄ ετέρου την ανακούφιση των συμπτωμάτων που προκύπτουν ως αποτέλεσμα του φαύλου κύκλου της εκφύλισης/γήρανσης. Η έρευνα και στις δύο περιπτώσεις έχει επικεντρωθεί στη χρήση αυξητικών παραγόντων και στη χρήση πληθυσμών «βλαστοκυττάρων» με ή χωρίς χρήση ικριώματος (scaffold, δηλαδή θεμέλιας ουσίας, η οποία εκτελεί χρέη σκελετού για την τρισδιάστατη αναγέννηση του δίσκου). Προφανώς η χρήση ικριώματος προσιδιάζει σε αρκετά προχωρημένες περιπτώσεις εκφύλισης του δίσκου, όπου μόνο η διακοπή/αντιστροφή του μηχανισμού γήρανσης/εκφύλισης δεν είναι αρκετή, αφού οι εμβιο-μηχανικές ιδιότητες του δίσκου έχουν ήδη κρίσιμα διαταραχθεί.