Ο πόνος είναι περίεργη υπόθεση. Τα φάρμακα συχνά δεν λειτουργούν όπως σε άλλες καταστάσεις. Η άσκηση όταν είναι έντονη ή όση την θέλουμε, μας κάνει να πονάμε και η ψυχολογία μας, μαζί και η ίδια μας η ζωή, περιορίζεται γύρω από τις σκέψεις για το πόνο.

Ο πόνος διακρίνεται σε καλοήθους ή κακοήθους αιτιολογίας ανάλογα με την πάθηση που τον προκαλεί, αλλά και σε οξύ ή χρόνιο ανάλογα με τη διάρκειά του.

Για να καταλάβουμε απλά το χρόνιο πόνο, είναι σημαντικό να δούμε αρχικά τι είναι πόνος γενικά. Ο οξύς πόνος, εν αντιθέσει με τον χρόνιο, αποτελεί έναν ύψιστο συναγερμό του σώματος ότι «κάτι δεν πάει καλά με το σώμα μας». Με τον οξύ αυτό πόνο, που οι άνθρωποι αισθάνονται μετά από έναν τραυματισμό ή μια ζημιά ενός ιστού, ο οργανισμός εμποδίσει να τραυματίσουμε παραπέρα το σώμα μας. Αυτός ο τύπος του πόνου, ονομάζεται και παθολογικός πόνος, επειδή ένας τραυματισμός παράγει τα σήματα, που ταξιδεύουν μέσα στο νευρικό σύστημα έως τον εγκέφαλο που παίρνει το μήνυμα ότι υπάρχει πόνος και έτσι εμείς νιώθουμε ότι πονάμε. Όταν όμως ο πόνος δεν σταματά, ακόμη και με την επούλωση της πληγής, ή όταν απλοί ερεθισμοί όπως οι κραδασμοί από ένα όχημα που περνά ή ο βηματισμός κάποιου στο ξύλινο πάτωμα ή ο ήχος της φωνής του διπλανού μας ή ακόμη και το ελαφρύ αεράκι, γίνονται αντιληπτά ως «στιλέτα» ή «καρφιά» που μας τρυπούν, τότε κάνουμε λόγο για χρόνιο πόνο.

Ο χρόνιος πόνος ουσιαστικά οφείλεται σε κακή λειτουργία του οργανισμού. Ο οργανισμός μας, βρίσκεται λανθασμένα σε κατάσταση συναγερμού και έτσι «ο ήχος της σειρήνας και το κόκκινο λαμπάκι αναβοσβήνουν συνεχώς, όπως ακριβώς σε έναν συναγερμό!». Αυτή η κατάσταση οφείλεται στο γεγονός ότι ο εγκέφαλος μας, αντιλαμβάνεται το πόνο ως τραυματισμό του ιστού που «χρειάζεται να διορθωθεί άμεσα γιατί απειλεί τη ζωή του ατόμου». Η διαφορά από τον οξύ πόνο είναι ότι ο χρόνιος, δεν έχει να αντιμετωπίσει καμιά «απειλή για το σώμα» ,αφού πολλές φορές δεν υπάρχει ή κι αν υπάρχει δεν προκαλεί τόσο άμεσα βλάβη. Συχνά, ο χρόνιος πόνος ξεκινά με ένα επεισόδιο έντονου οξέως πόνου, αλλά εν αντιθέσει με τον οξύ πόνο δεν μειώνεται σημαντικά με τη θεραπεία και με το πέρασμα του χρόνου.

Η Διεθνής Ένωση για τη Μελέτη του Πόνου λέει ότι o χρόνιος πόνος είναι «μια δυσάρεστη αισθητική και συναισθηματική εμπειρία, σε συνδυασμό με πραγματική ή δυνητική βλάβη των ιστών, ή περιγράφεται με τους όρους μιας τέτοιας βλάβης που παραμένει πέρα από τον αναμενόμενη περίοδο επούλωσης του» (Merskey & Bogduk, 1994, 210-211). Δηλαδή, όταν κάνουμε λόγο για χρόνιο πόνο, αναφερόμαστε σε κάτι που διαρκεί μεγάλη χρονική περίοδο (τουλάχιστον 3-6 μήνες) που ακολουθείται πιθανών από μια ασθένεια ή που σχετίζεται με τραυματισμό που δεν έχει επουλωθεί με το πέρασμα του χρόνου (IASP, 1994)

Ο διαχωρισμός του πόνου σε τρείς κατηγορίες με βάση την αιτιολογία του, α) αισθητικός (nociceptive), όπου ενεργοποιούνται οι υποδοχείς του πόνου μετά από έναν τραυματισμό του ιστού, β) νευροπαθητικός, όπου μιλάμε για βλάβη στο περιφερικό ή κεντρικό νευρικό σύστημα ή γ) ψυχογενής, οπού η αιτιολογία βρίσκεται σε σοβαρές ψυχιατρικές καταστάσεις όπως ή ψύχωση ή η σοβαρής μορφής κατάθλιψης.

Τα είδη του χρονίου πόνου είναι: 1. ο καλοήθης χρόνιος πόνος, όπως ήδη περιεγράφηκε, διαρκεί πάνω από 6 μήνες χωρίς ιδιαίτερη ανταπόκριση στη θεραπεία και συχνά αφορά το μυο-σκελετικό σύστημα, με τυπικά παραδείγματα τον πόνο που σχετίζεται με τη σπονδυλική στήλη και το μυο-περιτοναϊκό πόνο, 2. Ο επαναλαμβανόμενος οξύς πόνος χαρακτηριζόμενος από διακοπτόμενα/υποτροπιάζοντα επεισόδια πόνου που διαρκούν πάνω από 6 μήνες πχ κεφαλαλγία, 3. Ο χρόνιος προοδευτικός πόνος, με πόνο που διαρκεί πάνω από 6 μήνες και βαίνει συνεχώς επιδεινούμενος και συχνά σχετίζεται με νοσήματα όπως ο καρκίνος και τα ρευματικά νοσήματα. Από τα παραπάνω, γίνεται σαφές ότι το αντικείμενό μας θα είναι ο καλοήθης χρόνιος πόνος που σχετίζεται με το μυο-σκελετικό σύστημα. Ο καλοήθης πόνος σχετίζεται με μη κακοήθεις/νεοπλασματικές παθήσεις, ενώ, για προφανείς λόγους, στη συνέχεια η εστίαση θα είναι στο μυο-σκελετικό σύστημα.

Το σύνδρομο του χρόνιου πόνου καλοήθους αιτιολογίας οφείλεται σε πολλές και διαφορετικές παθήσεις. Χαρακτηρίζεται όμως συχνά από τα ίδια μονότονα σημεία της κατάθλιψης ή της κεκαλυμμένης κατάθλιψης. Ο άνθρωπος που πονά για πολύ καιρό, αποδέχεται τελικά το ρόλο του αρρώστου και τη συμπεριφορά του χρόνιου ανάπηρου. Η δραστηριότητά του είναι ελαττωμένη, δε θέλει να δουλεύει. παίρνει πολλά φάρμακα, επισκέπτεται διάφορους γιατρούς. έχει διαταραγμένες οικογενειακές και κοινωνικές σχέσεις και συζητά συνεχώς για το πρόβλημα του πόνου του. Εάν δεν έχει συμπτώματα κατάθλιψης είναι συχνά επιθετικό; και καχύποπτος. Η αντιμετώπιση αυτών των ασθενών επομένως είναι δύσκολη. πρέπει να είναι πολύπλευρη, και να αποσκοπεί όχι μόνο στην ανακούφιση του πόνου τους, αλλά στην επαναδραστηριοποίηση και την επανένταξή τους στην κοινωνική τους ομάδα.

Κατά συνέπεια η αντιμετώπιση του χρόνιου μυο-σκελετικού πόνου πρέπει να διέπεται από ολιστική θεώρηση και διεπιστημονικότητα. Προφανώς ο ρόλος του ορθοπαιδικού χειρουργού είναι κεντρικός, αφού εκείνος οφείλει να λειτουργήσει ως ο συνδετικός κρίκος και συντονιστής της επιστημονικής ομάδας που πρέπει να διαχειρισθεί ένα σύμπλοκο πρόβλημα χρόνιου πόνου. Ο ορθοπαιδικός χειρουργός έχει το καθήκον κατ’ αρχήν να διαχωρίσει εκείνα τα περιστατικά που χρήζουν χειρουργικής αντιμετώπισης από εκείνα όπου η χειρουργική θεραπεία έχει μικρή ή καμμία χρησιμότητα, τα οποία και πρέπει να διαχειρισθεί από κοινού με τους υπόλοιπους εμπλεκόμενους ιατρούς/επαγγελματίες υγείας. Πρώτιστο ρόλο σε αυτή την ομάδα θα έχουν οι φυσίατροι και οι φυσιοθεραπευτές, οι οποίοι θα επιβλέψουν τη φυσική αποκατάσταση των ασθενών με χρόνιο μυο-σκελετικό πόνο. Κομβικός είναι και ο ρόλος των αναισθησιολόγων-ειδικών αλγολόγων ιδίως για την διαχείριση των, συχνά περίπλοκων, φαρμακευτικών σχημάτων αντιμετώπισης του χρονίου πόνου. Σε περισσότερο σύμπλοκες και χρόνιες περιπτώσεις, εξαιρετικά σημαντική μπορεί να αποβεί η συμβολή ρευματολόγων, νευρολόγων, ψυχιάτρων/ψυχολόγων, ενδοκρινολόγων/παθολόγων ειδικευμένων στη μεταβολική ιατρική, διατροφολόγων.

Στην Αμερική από χρόνιο πόνο πάσχουν 116 εκατομμύρια άνθρωποι και το κόστος αντιμετώπισης της νόσου κυμαίνεται από 560-630 δις δολάρια το χρόνο! Αντίστοιχα στην Ευρώπη ένα στα πέντε άτομα υποφέρει από χρόνιο πόνο. Από αυτά το 1/3 υποφέρει καθημερινά και 1/3 δεν μπορεί να αντέξει τον πόνο. Αν μάλιστα συγκρίνουμε το χρόνιο πόνο με ορισμένες από τις συνηθέστερες παθήσεις στον πλανήτη μας, θα εντυπωσιαστούμε: ο χρόνιος πόνος ταλαιπωρεί περισσότερους ασθενείς από το άθροισμα των ασθενών που πάσχουν από το σακχαρώδη διαβήτη, τη στεφανιαία νόσο και τον καρκίνο αθροιστικά.

Στην Ελλάδα η εικόνα δεν είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντική, παρά την αξιοσημείωτη προσπάθεια που γίνεται από διάφορους φορείς, με κυριότερη την Ελληνική Εταιρεία Θεραπείας Πόνου και Παρηγορικής Φροντίδας (ΠΑΡΗΣΥΑ) και το Ιατρείο Χρονίου Πόνου της Α’ Αναισθησιολογικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών (Αρεταίειο Νοσοκομείο) με επικεφαλής τις καθηγήτριες Ι. Σιαφάκα και Α. Βαδαλούκα. Μολαταύτα, η θεραπεία του χρόνιου πόνου είναι συχνά αποσπασματική και ελάχιστα διεπιστημονική/ολιστική.

Στη δική μας προσπάθεια συμπράττουν διακεκριμένοι φυσιοθεραπευτές από το Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής και την Ελληνική Φυσιοθεραπευτική Εταιρεία Αλγολογίας, ενώ είναι σε εξέλιξη μία  προσπάθεια για τη λειτουργία ενός χώρου σύγχρονης (χωρικά και χρονικά) συν-αξιολόγησης των ασθενών με χρόνιο μυο-σκελετικό πόνο. Επίσης, το δίκτυό μας περιλαμβάνει συνεργασία με έμπειρους ιατρούς και επαγγελματίες υγείας ως άνω.